Blog Brand in een Nederlands museum?


Ik moet er echt niet aan denken dat het Rijksmuseum in Amsterdam door brand wordt verwoest. Het zou een ramp betekenen voor onze cultuurgeschiedenis als dit historische gebouw vol onvervangbare kunstschatten verloren zou gaan.


Mogelijk werd er tot voor kort in Rio de Janeiro ook zo gedacht over het Nationale Museum van Brazili ë. Toch heeft dat niet kunnen verhinderen dat het monumentale gebouw begin september volledig uitbrandde en de unieke, 20 miljoen stukken tellende collectie geheel aan de vlammen ten prooi viel. Het was allang bekend dat het onderhoud aan het gebouw te wensen overliet en na lang klagen werd in juni dan subsidie toegezegd voor verbetering van de brandveiligheid. Te laat, waardoor het kalf nu verdronken is voordat ook nog maar begonnen kon worden met het dempen van de put. Och, in een land als Brazili ë kan zoiets gebeuren, zult u denken. 


Maar hoe zit dat in Nederland? Over de brandveiligheid in het Rijksmuseum hoeven wij – denk ik – niet snel te twijfelen, maar mogelijk herinnert u zich nog de brand in het Armando Museum in Amersfoort. Die had voorkomen kunnen worden als er tijdens werkzaamheden budget was vrijgemaakt voor een brandwacht die toezicht hield. En wat te denken van de meest recente brand in de Urbanuskerk in Amstelveen op 15 september? Het redden van dit rijksmonument verliep alles behalve adequaat tot aan het ontbreken van watertappunten in de buurt aan toe.

Het bizarre is dat er geen wettelijke veiligheidseisen bestaan voor musea. De gebouwen dienen gewoon aan de (algemene) brandveiligheidseisen van het Bouwbesluit te voldoen, maar die zijn er alleen om ervoor te zorgen dat aanwezigen bij brand voldoende tijd hebben om zich in veiligheid te brengen en dat de brand niet snel overslaat naar belendende panden. Er wordt geen rekening gehouden met het belang van de gehuisveste collectie en het gebouw (cultureel erfgoed) zelf. 


Een brand is vaak razendsnel. En geen kunstwerk, hoe uniek en waardevol ook, is tenslotte een mensenleven waard. De spullen naar buiten dragen terwijl de vlammen uit het dak slaan, is er in de praktijk echt niet bij. Wie dat niet vooraf beseft, zal net als de directeur van het Museum in Rio of de beheerder van de kerk weinig anders kunnen doen dan aanzien hoe de brandweer de cultuurtempel of kerk gecontroleerd laat afbranden. Wat niet verbrandt, wordt vaak alsnog door de krachtige waterstralen vernietigd …


Het gebeurt niet wekelijks dat een museum of een kerk door brand verloren gaat. Gelukkig niet. Maar daardoor krijgt brandveiligheid wellicht niet de aandacht die zij verdient. Beheerders van musea zijn doorgaans vooral met de collectie bezig en zullen budget met name aanwenden om die uit te breiden. De kosten voor onderhoud aan het gebouw vormen al snel een sluitpost. 


De beveiligingsindustrie biedt mooie oplossingen die de brandveiligheid in musea aanzienlijk verbeteren. Aspiratiesystemen kunnen een beginnende brand door bijvoorbeeld kortsluiting al detecteren. Er zijn gassen die vuur doven zonder schade voor mens, milieu en museumstukken. En met een watermistsysteem wordt een brand klein gehouden, zonder dat noemenswaardige schade aan de inventaris ontstaat. En er zijn inmiddels camerasystemen die dankzij slimme software een brand zien ontstaan voordat vuurverschijnselen optreden. Dit zijn nog maar enkele voorbeelden, die een herhaling van Rio de Janeiro en/of Amstelveen kunnen voorkomen. 


Toch beperken veel musea en beheerders van monumentale gebouwen zich tot de wettelijke (minimum) eisen. Daarbij wordt niet eens gekeken naar de benodigde brandveiligheidsmaatregelen, maar naar dat wat nodig is om publiek te mogen toelaten. De bovengenoemde preventieve voorzieningen zijn niet verplicht en worden dan al snel (te) duur bevonden. Natuurlijk gaat het om behoorlijke investeringen, zeker als deze de monumentale omgeving geen geweld mogen aandoen. Het museum of de beheerder van een monument heeft echter ook een verantwoordelijkheid als hoeder van ons culturele erfgoed. Brandveiligheid, zo blijkt telkens weer, hoort daar zeker ook bij. 


In Rio de Janeiro brak kort na de brand een opstand uit. Burgers waren woedend op hun falende overheid, die het heeft laten gebeuren dat een belangrijk deel van de geschiedenis van het land verloren is gegaan. Ook in Amstelveen riepen boze omwonenden van de monumentale, door brand verwoeste Urbanuskerk direct de autoriteiten ter verantwoording. 


Die maatschappelijk onvrede over brandpreventie is volkomen terecht. Ook in Nederland is er nog een lange weg te gaan. Op de eerste plaats is adequate regelgeving voor musea en ander erfgoed vereist als uitbreiding op het Bouwbesluit. Vervolgens zal die regelgeving verplicht moeten worden gesteld, zodat veiligheid niet langer ondergeschikt kan worden gesteld aan andere uitgaven.


Boele Staal

Algemeen Voorzitter Federatie Veilig Nederland


September 2018